چکیده:گلایکولها (Glycols) گروهی از دیالکلها هستند که به دلیل داشتن خواص منحصربهفرد مانند حلالیت بالا در آب، نقطه جوش مناسب و خاصیت رطوبتگیری، جایگاه ویژهای در صنایع مختلف پیدا کردهاند. از تولید پلیاستر و PET گرفته تا خشکسازی گاز طبیعی و فرمولاسیون دارویی، کاربرد گلایکولها بهطور گسترده در زندگی روزمره و صنعت دیده میشود. در این مقاله به معرفی انواع گلایکولها (اتیلن گلایکول، پروپیلن گلایکول، تریاتیلن گلایکول، دیاتیلن گلایکول و تترااتیلن گلایکول) و بررسی کاربردهای گلایکولها در صنایع نفت، پتروشیمی، نساجی، داروسازی، غذایی و خودروسازی میپردازیم. گلایکولها و ویژگیهای عمومی گلایکولها خانوادهای از ترکیبات شیمیایی هستند که دو گروه هیدروکسیل (–OH) روی زنجیره کربنی دارند. مهمترین اعضای این خانواده عبارتند از: اتیلن گلایکول (MEG) → پرکاربرد در ضدیخ و تولید پلیاستر. پروپیلن گلایکول (PG) → مورد استفاده در صنایع دارویی، غذایی و آرایشی. دیاتیلن گلایکول (DEG) → کاربرد محدود اما مهم در صنایع شیمیایی. تریاتیلن گلایکول (TEG) → مادهای کلیدی در خشکسازی گاز طبیعی. تترااتیلن گلایکول (TetraEG) → مناسب در کاربردهای تخصصی و حلالهای صنعتی. کاربرد گلایکولها در صنایع مختلف ۱. صنایع نفت و پتروشیمی خشکسازی گاز طبیعی: تریاتیلن گلایکول (TEG) بهعنوان جاذب رطوبت در واحدهای گاز استفاده میشود. جلوگیری از تشکیل هیدراتهای گازی: گلایکولها از یخزدگی و گرفتگی خطوط انتقال جلوگیری میکنند. حلال در فرآیندها: برخی گلایکولها در واکنشهای شیمیایی و تولید واسطههای پتروشیمی بهکار میروند. ۲. صنایع خودرو و سیستمهای خنککننده ضدیخ و سیالات انتقال حرارت: اتیلن گلایکول و پروپیلن گلایکول پایه اصلی ضدیخ خودروها هستند. انتخاب ایمنتر: در برخی کشورها پروپیلن گلایکول بهعنوان جایگزین ایمنتر ترجیح داده میشود. ۳. صنایع نساجی و تولید پلیمر تولید پلیاستر و PET: اتیلن گلایکول ماده اولیه اصلی در تولید PET است. تکمیل نساجی: DEG و TEG در رزینها و فرآیندهای نساجی کاربرد دارند. ۴. صنایع داروسازی، آرایشی و بهداشتی حلال و مرطوبکننده: پروپیلن گلایکول در داروسازی و لوازم آرایشی بهعنوان حامل فعال استفاده میشود. ۵. صنایع غذایی افزودنی مجاز: پروپیلن گلایکول در برخی کشورها بهعنوان افزودنی غذایی و پایدارکننده استفاده میشود. ۶. صنایع چاپ، رنگ و پوشش تنظیمکننده ویسکوزیته: گلایکولها در مرکبهای چاپ و رنگها کیفیت را بهبود میدهند. ۷. صنایع فلزی و روانکارها سیالات خنککننده و فلزکاری: بهعنوان ترکیب در روغنهای برش و روانکارها برای کنترل حرارت استفاده میشوند. انتخاب گلایکول مناسب ایمنی و سمیت: پروپیلن گلایکول در صنایع غذایی و دارویی ایمنتر است. ویژگیهای فیزیکی: نقطه جوش، ویسکوزیته و ظرفیت جذب رطوبت باید متناسب با کاربرد انتخاب شود. گرید محصول: استفاده از گریدهای صنعتی یا دارویی (USP/Ph.Eur) ضروری است. ایمنی و ملاحظات زیستمحیطی اتیلن گلایکول سمی است و باید با تجهیزات ایمنی مناسب کار شود. بازیافت: استفاده از تقطیر مجدد (مثلاً در TEG) هزینهها و اثرات زیستمحیطی را کاهش میدهد. جمعبندی کاربرد گلایکولها طیف وسیعی از صنایع را پوشش میدهد؛ از پتروشیمی و خودرو تا نساجی، داروسازی و غذایی. انتخاب درست نوع گلایکول، توجه به ایمنی و رعایت استانداردها میتواند به بهینهسازی عملکرد و کاهش هزینهها کمک کند.
